چهل و ششمین جلسۀ گروه تخصصی متن برگزار شد
چهل و ششمین جلسۀ گروه تخصصی متن در روز چهارشنبه، ۱۴ آبان ۱۴۰۴، ساعت ۱۵ ـ ۱۷ به‌صورت حضوری و برخط در دفتر مؤسسۀ فرهنگی ایکوموس ایران برگزار شد. در آغاز نشست دکتر طاهره شکری، ضمن خیرمقدم به اعضای گروه و تشکر از حضور فعال آنان، دستور جلسه را اعلام کردند.
در ادامه، دکتر ناصر نوروززاده چگینی با موضوع «مکتب خانه» سخنرانی کردند.در این سخنرانی تاریخ آموزش در ایران، به‌ویژه مکتب‌خانه‌ها از روزگار باستان تا دوره قاجار و پهلوی مورد بررسی قرار گرفت. سخنرانی ایشان با پرسشی درباره ی منشأ اهمیت «اول مهر» آغاز و در ادامه به بررسی تاریخ آموزش در ایران – به‌ویژه مکتب‌خانه‌ها پرداختند. در ادامه ایشان بیان داشتند: اطلاعات ما از نظام آموزشی قبل از اسلام محدود است اما وجود نهادهای آموزشی، مربیان و سنت پرورش کودکان قطعی است. بر اساس شواهد تاریخی، نظام آموزشی ایران پیش از اسلام به‌ویژه در دورۀ ساسانی دارای ساختارهای نسبتاً سازمان‌یافته‌ای برای تربیت کودکان بوده است؛ از جمله می توان به پرورش فرزندان اشراف نزد دایه‌ها و آموزش مهارت‌های نظامی و اجتماعی اشاره کرد و در ادامه به دگرگونی آموزش پس از ورود اسلام اشاره و فرمودند.
با ورود اسلام، تعامل میان سنت‌های ایرانی و الگوهای آموزشی جدید، به شکل‌گیری مدارس دینی و در نهایت نظام‌های آموزشی پیچیده‌تر در جهان اسلام انجامید. در ایرانِ اسلامی، آموزش مقدماتی عمدتاً در مکتب‌خانه‌ها صورت می‌گرفت؛ فضایی بدون معماری مشخص که در خانه‌ها، بازارها یا مساجد شکل می‌گرفت و کودکان با طبقات اجتماعی متفاوت در آن حضور می‌یافتند. برنامۀ آموزشی مکتب‌خانه‌ها بر قرائت قرآن، آموزه‌های دینی، زبان فارسی و عربی و متون اخلاقی استوار و روش‌های تدریس عمدتاً بر حفظ‌کردن، تکرار شفاهی و تمرین مستمر متکی بود. ابزار آموزشی ساده و ارزان—مانند لوح چوبی، زغال و قلمدان— نشان‌دهندۀ ماهیت مردمی و دسترس‌پذیر این نهاد است. شواهد تصویری و روایات تاریخی، از جمله نگارگری‌های تیموری و صفوی و عکس‌های دورۀ قاجار، به‌ویژه خاطرات عبدالله مستوفی، جزئیات ارزشمندی از نظم، روابط قدرت، ساختار اجتماعی و شیوه‌های انضباطی مکتب‌خانه‌ها ارائه می‌کنند. با ورود چاپ سنگی و کوشش نوگرایانی همچون میرزا حسن رشدیه، نظام آموزشی ایران در مسیر مدرن‌شدن قرار گرفت؛ هرچند این فرآیند با مقاومت سنتی روبه‌رو بود. در نهایت، با اجرای سیاست‌های اجباری‌سازی آموزش در دورۀ پهلوی اول، مکتب‌خانه‌ها جای خود را به مدارس مدرن دادند. و در پایان این گونه نتیجه گرفتند که مکتب‌خانه‌ها بنیادی‌ترین نهاد آموزش عمومی در ایران پیشامدرن بودند؛ سنتی هزارساله که از آموزش‌های نخبه‌گرای ساسانی تا آموزه‌های اسلامی و مدارس دینی ادامه یافت و در نهایت به نظام آموزشی جدید، دارالفنون و مدارس مدرن منجر شدند. مکتب‌خانه‌ها با وجود سادگی، نقش محوری در شکل‌گیری هویت آموزشی و فرهنگی ایران ایفا کرده‌اند.
جلسۀ آتی این گروه تخصصی در روز چهارشنبه ۲۸ آبان ۱۴۰۴ در دفتر ایکوموس ایران برگزار خواهد شد.
چهل و ششمین جلسۀ گروه تخصصی متن برگزار شد بیشتر بخوانید »
