گروه تخصصی کودکان و میراث

به‌نام پروردگار قلم

موسسۀ فرهنگی ایکوموس ایران

مرامنامۀ گروه تخصصی کودکان و میراث

مقدمه

سرزمین ایران به سبب بهره‌وری از موقعیت ویژۀ جغرافیایی، از گذشتۀ بسیار دور مورد توجه انسان بوده است و در طی دوره‌های متوالی زندگی بشر، دگرگونی‌های بسیاری به خود دیده است. ویژگی‌های فلات ایران سبب شد که از سرآغاز تمدن، مردمان ساکن این سرزمین در پدید آوردن آثاری بکوشند که از دل آنها خصوصیات فرهنگی ما متبلور شده است. پیشینۀ طولانی، استمرار و غنای فرهنگ ایران به این سرزمین جایگاهی مهم در تاریخ فرهنگی جهان بخشیده است؛ کما اینکه از نخستین سرزمین‌هایی است که زبان نوشتاری در آن پدید آمده است. پیشینۀ باشکوه فرهنگ و تمدن در این سرزمین آشنای هر ایرانی و ایران‌دوست است و کسی را یارای آن نیست که گسترۀ فرهنگی جهان امروز را دور از پیشینۀ فرهنگی ایران ببیند.
آنچه بر احوال ایران و ایرانی در این سرگذشت طولانی رفته است را در آثار و متون برجای‌مانده می‌توان جست‌وجو کرد. شناسایی و پاسداشت و شناساندن و نهایتاً حفظ این میراث ارزشمندِ فرهنگی، وظیفه‌ای بزرگ است که بر دوش یکایکِ کسانی که دغدغۀ سرافرازی ایران را دارند قرار داده‌شده است. این وظیفۀ بزرگ به‌درستی به‌جای آورده نمی‌شود؛ مگر به‌دست توانای همان کسانی که خود این میراث ارزشمند را پدید آورده‌اند؛ یعنی به‌دست یکایک مردم ایران‌زمین.
ازاین‌رو به انگیزۀ برافروختن آتش عشق به میراث فرهنگی در دل هر ایرانی و با هدف درک درست از عظمت، توانایی‌ها و نقش و جایگاه میراث فرهنگی در خودشناسی ملت ایران و بقاء و رقاء ملی آن، مؤسسۀ فرهنگی ایکوموس ایران گروه‌های تخصصی، ازجمله گروه تخصصی کودکان و میراث را تشکیل داده است.
هدف اصلی کلیۀ گروه‌های تخصصی ایکوموس ایران عبارت است از:

برافروختن آتش عشق به میراث فرهنگی در دل هر ایرانی

زمینۀ فعالیت

چنانکه در بیانیۀ «برافروختن آتش عشق به میراث فرهنگی در دل هر ایرانی» آمده است: «میراث فرهنگی ایران‌زمین از چنان غنائی برخوردار است که درک درست از عظمت، توانایی‌ها و نقش و جایگاه آن موجب احیای مجدد ارزش‌های اجتماعی و دست‌یابی به جامعه‌ای سرشار از نیکی و نشاط خواهد شد. قابلیت‌های گوناگون مواریث فرهنگی راه‌های متعدد و متنوعی را برای بهره‌برداری از آن گشوده است. از این گنج بی‌بدیل می‌توان در زمینه‌های خودشناسی ملت و بقاء و رقاء ملی استفاده کرد.»

کودکان به‌عنوان راویان فرهنگ ایرانی برای نسل‌های آینده نیازمند آشنایی با هویت و اصالت خود و نیاکان‌شان هستند؛ از این رو آشنایی با آثار فرهنگی این مرز و بوم گامی برای آشنایی آنها با ریشه‌های فرهنگی خود در این سرزمین است. لذا این گروه با هدف شناساندن هرچه بهتر و بیشتر میراث فرهنگی به کودکان با استفاده از روش‌های خاص، می‌تواند گامی مؤثر در جهت حفظ و احیای ارزش‌های فرهنگی در آینده بردارد.

ضرورت

بیانیۀ «برافروختن آتش عشق به میراث فرهنگی در دل هر ایرانی» بیان می‌کند که امروز

«جامعه در توجه به ریشه‌های خود، مغفول؛ قوانین در ترسیم جایگاه واقعی میراث، ناتوان؛ تشکیلاتِ مسئول، چندپاره و غیرمنسجم؛ خودنمایی و گردش و تفریح جانشین پژوهش و معرفی ارزش‌ها؛ اعتبارات لازم برای فعالیت‌ها، ناکافی؛ صیانت و حفاظت از میراث مادی و معنوی، کم‌فروغ؛ مجازات متجاوزین به مواریث فرهنگی، کم‌رنگ؛ رسانه‌ها و موزه‌ها از عرضۀ تأثیرگذار آثار خود، نامطمئن؛ آحاد جامعه از داشته‌های گران‌قدر خود، کم‌اطلاع؛ و در یک‌کلام، کشتی میراث فرهنگی کشوری که به‌حق داعیه‌دار پیشینۀ فرهنگی عظیم است، گرفتار طوفانی هائل است.»

کشور ایران دارای فرهنگی غنی با پیشینۀ تاریخی و عمیق است که وظیفۀ شناخت، پاسداری، و حفاظت از آن علاوه بر سازمان‌ها و نهادهای دولتی، به دوش تک‌تک ایرانیان است. میراث فرهنگی دستاوردهای گران‌بهای گذشتگان است و باید از کودک تا بزرگسال در حفظ این گنجینۀ گران‌بها بکوشند. از این میان کودکان با اذهان پاک و توانایی‌ها و مهارت‌های خاص خود نقش مؤثر و ارزشمندی در آشنایی و درک این میراث گران‌بها و انتقال آن به نسل‌های آینده دارند.
از این‌جهت گروه تخصصی کودکان و میراث نیز بر اساس بیانیه، بالا بردن توجه و حساسیت کودکان جامعه به مواریث فرهنگی خود را لازم و ایجاد حرکتی اجتماعی با هدف درک ارزش‌های میراث فرهنگی را در این زمان ضروری می‌داند.

راهکار

همان‌گونه که در بیانیۀ «برافروختن آتش عشق به میراث فرهنگی در دل هر ایرانی» آمده است:

«بُروز روزافزون مشکلات مادی و معنوی در جامعه گواه آن است که راه زیستن در این سرزمین و شناخت ارزش‌های خود را از یاد برده‌ایم و برای برون‌رفت از این وضعیت راهی جز توجه به درون و برخورداری از چشمه‌های جوشان مادی و معنوی کشور باقی نمانده است …»

گروه تخصصی کودکان و میراث این راهکار مهم را سرلوحۀ کار خود قرار داده و تلاش خود را در جهت توجه هرچه بیشتر به ظرفیت‌های درونی و فرهنگی جامعۀ ایرانی معطوف می‌دارد. پاسداشت و نگهداشت مواریث فرهنگی سرزمین ایران و شناساندن و استفاده از این سرمایه‌های ملی یکی از بهترین راه‌ها برای نجات جامعه از مشکلات موجود است.
بر این اساس گروه تخصصی مذکور تلاش می‌کند میراث فرهنگی ملموس و ناملموس را به شکلی قابل‌فهم برای کودکان ایران، و با استفاده از راه‌های مناسب و خاص کودکان و با به‌‌کارگیری رسانه‌های درخور معرفی کند.
اهداف گروه تخصصی کودکان و میراث
موسسۀ فرهنگی ایکوموس ایران با نیت پاسداشت میراث فرهنگی از طریق ترویج شناخت و حفظ ارزش‌های نهفته در بناها و محوطه‌های تاریخی به‌عنوان یکی از مهم‌ترین مظاهر فرهنگی و محمل ظریف‌ترین نشانه‌های ذوق ایرانی، گروه‌های تخصصی‌ای تشکیل داده که گروه تخصصی کودکان و میراث ازجملۀ آن‌هاست. این گروه تخصصی به‌عنوان جزئی از بخش علمی و اجرایی مؤسسۀ فرهنگی ایکوموس ایران بر آن است با به‌کارگیری انواع شیوه‌های آگاهی‌بخشی به کودکان، برای تبیین ارزش‌های ملموس و ناملموس میراث فرهنگی و در جهت ایجاد حساسیت برای حفظ میراث فرهنگی تلاش کند.

هدف اصلی

آشنا نمودن کودکان با سپهر فرهنگی ایران برای تضمین آینده‌ای روشن در این مرز و بوم.
گروه تخصصی کودکان تلاش دارد با استفاده از راه‌های مناسب، با شناساندن میراث فرهنگی به کودکان به‌نحوی در نیل به هدف «برافروختن آتش عشق به میراث فرهنگی در دل هر ایرانی» تأثیرگذار باشد.

اهداف تفصیلی

• ترویج و ارتقای درک کودکان از ارزش‌های میراث فرهنگی.
• برنامه‌ریزی و آگاهی‌بخشی کودکان و تربیت نسلی فرهیخته و آگاه از نقش و جایگاه میراث فرهنگی در جامعه.
• ایجاد اشتیاق لازم در میان کودکان و جلب‌ توجه آنان در شناسایی و حفاظت از آثار فرهنگی.
• تدوین مستمر خط‌مشی و برنامه‌های گروه برای دستیابی به اهداف.

روش دستیابی به اهداف

در راستای بیانیۀ «برافروختن آتش عشق به میراث فرهنگی در دل هر ایرانی» که «راه‌های معرفی و اشاعۀ ارزش‌های میراث فرهنگی را به‌ اندازۀ خود آن متنوع» عنوان می‌نماید این گروه تخصصی نیز روش‌های اجرایی گوناگونی را برای انتشار پی خواهد گرفت که مبتنی بر شرایط کودکان و مشارکت با سایر گروه‌های تخصصی و بررسی تجارب موفق داخلی و خارجی در این زمینه است. استفاده از رسانه‌های گوناگون مؤثر بر مخاطبان مانند کتاب، نشریه، انواع زیرساخت‌های فضاهای مجازی و مشارکت با نهادهای آموزشی رسمی و غیررسمی و دولتی و غیردولتی برای استفاده از امکانات در اختیار آنها برای انتقال پیام‌های مربوط به این گروه تخصصی در نظر گرفته خواهد شد.

برنامه‌های کوتاه و میان‌مدت

• جذب مشارکت بیشتر افراد علاقه‌مند از طریق اعلام در رسانه‌های مؤسسه.
• انسجام‌بخشی به فعالیت‌های جمعی از طریق تشکیل حلقه‌ها و گروه‌های کار گوناگون و اشتراک‌گذاری فعالیت‌ها از طریق شبکه‌های اطلاع‌رسانی و وبگاه ایکوموس.
• تهیۀ انواع متن‌های آموزشی، خبری، علمی، ادبی و نمایشی در ارتباط با میراث فرهنگی برای کودکان.
• بررسی انواع بازی‌هایی که می‌تواند انتقال‌دهندۀ ارزش‌های میراث فرهنگی باشد.
• تلاش برای تنظیم سفرهای فرهنگی گروهی برای کودکان.
• ارتباط با نهادهای فعال در این زمینه و مشارکت در فعالیت‌های آنها.

برنامه‌های بلندمدت

• – ارتباط با نهادهای آموزشی و پرورشی و تلاش برای ایجاد هماهنگی بیشتر بین جهت‌گیری‌ها گروه تخصصی و اهداف ایشان.
• – تلاش برای دستیابی به روش‌های نوین برای مأنوس کردن بیشتر کودکان با آثار.
• – مطالعۀ رویکرد سایر فرهنگ‌ها به موضوع میراث فرهنگی و کودکان.
• – سعی در گسترش فعالیت‌های گروه تخصصی به اقصی نقاط کشور.
• – توجه ویژه به کودکانی که به هر نحو از بهره‌مندی از گنجینۀ میراث فرهنگی خود محروم مانده‌اند.

امکانات و ابزار مورداستفاده

امکانات و ابزارهای گوناگونی برای دست‌یابی به اهداف گروه موجود است که ازجمله می‌توان به موارد زیر اشاره نمود:

• استفاده از ظرفیت انتشار فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی
• معرفی و تبلیغ در فضای عمومی (صداوسیما، حمل‌ونقل عمومی، فضای شهری)
• انتشار مجله و گاه‌نامه
• انتشار تمبر و کارت‌پستال
• قصه‌گویی، منظومه‌خوانی
• …

مخاطبان

مخاطبان این گروه کودکان هستند.
معیارهای خاصی برای طبقه‌بندی این گروه وجود دارد که توجه به آنها ضرورت دارد. عواملی نظیر سن، جنسیت، میزان تحصیلات، سطح زندگی، محیط فرهنگی، و جز آن از جمله موارد موثر در کیفیت برقراری ارتباط و جذب کودکان است. لذا باید بامطالعه‌ای کامل در این باره که چه مطلبی، با چه رسانه‌ای، در اختیار کدام کودکان قرار می‌گیرد، به‌دقت بررسی و برنامه‌ریزی گردد.
ازآنجاکه مسیر پژوهش و اقدام، وام‌دار تحقیقات پیشینیان است؛ یکی از گام‌های مؤثر، شناسایی مؤسسات و نهادهای مکمل برای همکاری، بهره‌مندی از تجارب آنان، تبادل اطلاعات، و ارتقای دانش در زمینۀ هدف کلی مؤسسه و اهداف خاص گروه تخصصی است. برخی مؤسسات و نهادها عبارت‌اند از: گروه‌های تخصصی ایکوموس، کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی، موزه‌ها، مراکز فرهنگی و هنری، سرای محله‌ها، مهد کودک‌ها، مدارس، آموزش و پرورش و تمامی مراکز فرهنگی مرتبط با کودکان که می‌توانند درزمینۀ اهداف ما اقدامی انجام دهند.

خروجی محتمل

ایران دارای یکی از گران‌قدرترین مواریث فرهنگی در جهان است. هم‌اکنون نام و مشخصات هزاران محوطه، شهر و روستای تاریخی، بنا و بافت ارزشمند، آداب و سنن و مناسک و آیین ماندگار، متون ذی‌قیمت، صنایع و هنرهای بی‌بدیل، فنون کهن و نظایر آن نزد اهل‌فن وجود دارد که می تواند به نحو شایسته در اختیار کودکان قرار گرفته و اشتیاقی درخور را در آنان برانگیخته کند.
این کار به صورت‌های زیر قابل ارائه است:

• کتاب قصه
• اسباب بازی
• پوستر و دیوارنویسی
• پادکست
• نمایش عروسکی
• فیلم
• انیمیشن و انیمه
• کارتون
• عکس
• مجله و گاه‌نامۀ کودکان
• تمبر و کارت‌پستال
• …

لازم است از همۀ امکانات در اختیار برای نیل به اهداف گروه بهره برد و برای خلق امکانات جدید نیز نیروی خلاق کودکان و جوانان همکار را به‌یاری طلبید. باید توجه داشت که فعالیت اصلی اعضای گروه که به یاری حق به‌تدریج گسترش نیز خواهد یافت بحث و تحقیق در چگونگی دستیابی به مناسب‌ترین راه‌های ارتباطی با کودکان و انتقال ارزش‌ها به ایشان است.
ارزش‌های اخلاقی و وظایف
کلیۀ اعضای گروه تخصصی بیانیۀ اخلاقی ایکوموس جهانی را می‌پذیرند و در چهارچوب آن فعالیت می‌کنند. هدف از فعالیت در گروه تخصصی خدمت به اهداف آن در قالب یک مؤسسۀ مردم‌نهاد است و هیچ‌یک از اعضا اهداف شخصی خود را بر آن اهداف برتری نخواهند داد.

وظایف اعضا

۱. شرکت کردن در جلسات بحث و فعالیت‌های گروه
۲. پایبندی به وظیفۀ انتخابی خود
۳. امانت‌داری علمی
۴. همکاری و هماهنگی با هیئت ‌مدیرۀ منتخب گروه تخصصی.

وظایف هیئت‌مدیرۀ گروه تخصصی

هیئت ‌مدیره شامل مدیر، معاون، دبیر و دو عضو علی‌البدل است. وظایف کلی این هیئت ‌مدیره شامل اطلاع‌رسانی، هدایت گروه تخصصی در راستای اهداف ذکرشده در قسمت اهداف و برگزاری جلسات گروه تخصصی است. هیئت‌مدیره اقدامات گروه تخصصی را بر اساس نظرات دریافتی جمع‌بندی و مدیریت می‌کند. سایر وظایف هیئت عبارت است از :

• برگزاری جلسات، هماهنگی انجام فعالیت‌های معین با حضور اعضا
• مصاحبه با اعضای گروه تخصصی و پذیرش افراد علاقه‌مند در زمینه‌های مختلف گروه و ایجاد گروه‌های کوچک‌تر
• دریافت رزومه و تکمیل فرم اطلاعات حرفه‌ای اعضا،
• فعالیت و اطلاع‌رسانی در صفحۀ مجازی گروه در وبگاه مؤسسه،
• برگزاری برنامه‌های خلاقانه در ابتدا یا پایان جلسات که محصول خروجی گروه است،
• تدوین و تکمیل شاخصه‌ها و معیارهای اصلی در جهت هدف اصلی مؤسسه.