رویدادها و اخبار
چهل و ششمین جلسۀ گروه تخصصی متن برگزار شد
چهل و ششمین جلسۀ گروه تخصصی متن در روز چهارشنبه، ۱۴ آبان ۱۴۰۴، ساعت ۱۵ ـ ۱۷ به‌صورت حضوری و برخط در دفتر مؤسسۀ فرهنگی ایکوموس ایران برگزار شد. در آغاز نشست دکتر طاهره شکری، ضمن خیرمقدم به اعضای گروه و تشکر از حضور فعال آنان، دستور جلسه را اعلام کردند.
در ادامه، دکتر ناصر نوروززاده چگینی با موضوع «مکتب خانه» سخنرانی کردند.در این سخنرانی تاریخ آموزش در ایران، به‌ویژه مکتب‌خانه‌ها از روزگار باستان تا دوره قاجار و پهلوی مورد بررسی قرار گرفت. سخنرانی ایشان با پرسشی درباره ی منشأ اهمیت «اول مهر» آغاز و در ادامه به بررسی تاریخ آموزش در ایران – به‌ویژه مکتب‌خانه‌ها پرداختند. در ادامه ایشان بیان داشتند: اطلاعات ما از نظام آموزشی قبل از اسلام محدود است اما وجود نهادهای آموزشی، مربیان و سنت پرورش کودکان قطعی است. بر اساس شواهد تاریخی، نظام آموزشی ایران پیش از اسلام به‌ویژه در دورۀ ساسانی دارای ساختارهای نسبتاً سازمان‌یافته‌ای برای تربیت کودکان بوده است؛ از جمله می توان به پرورش فرزندان اشراف نزد دایه‌ها و آموزش مهارت‌های نظامی و اجتماعی اشاره کرد و در ادامه به دگرگونی آموزش پس از ورود اسلام اشاره و فرمودند.
با ورود اسلام، تعامل میان سنت‌های ایرانی و الگوهای آموزشی جدید، به شکل‌گیری مدارس دینی و در نهایت نظام‌های آموزشی پیچیده‌تر در جهان اسلام انجامید. در ایرانِ اسلامی، آموزش مقدماتی عمدتاً در مکتب‌خانه‌ها صورت می‌گرفت؛ فضایی بدون معماری مشخص که در خانه‌ها، بازارها یا مساجد شکل می‌گرفت و کودکان با طبقات اجتماعی متفاوت در آن حضور می‌یافتند. برنامۀ آموزشی مکتب‌خانه‌ها بر قرائت قرآن، آموزه‌های دینی، زبان فارسی و عربی و متون اخلاقی استوار و روش‌های تدریس عمدتاً بر حفظ‌کردن، تکرار شفاهی و تمرین مستمر متکی بود. ابزار آموزشی ساده و ارزان—مانند لوح چوبی، زغال و قلمدان— نشان‌دهندۀ ماهیت مردمی و دسترس‌پذیر این نهاد است. شواهد تصویری و روایات تاریخی، از جمله نگارگری‌های تیموری و صفوی و عکس‌های دورۀ قاجار، به‌ویژه خاطرات عبدالله مستوفی، جزئیات ارزشمندی از نظم، روابط قدرت، ساختار اجتماعی و شیوه‌های انضباطی مکتب‌خانه‌ها ارائه می‌کنند. با ورود چاپ سنگی و کوشش نوگرایانی همچون میرزا حسن رشدیه، نظام آموزشی ایران در مسیر مدرن‌شدن قرار گرفت؛ هرچند این فرآیند با مقاومت سنتی روبه‌رو بود. در نهایت، با اجرای سیاست‌های اجباری‌سازی آموزش در دورۀ پهلوی اول، مکتب‌خانه‌ها جای خود را به مدارس مدرن دادند. و در پایان این گونه نتیجه گرفتند که مکتب‌خانه‌ها بنیادی‌ترین نهاد آموزش عمومی در ایران پیشامدرن بودند؛ سنتی هزارساله که از آموزش‌های نخبه‌گرای ساسانی تا آموزه‌های اسلامی و مدارس دینی ادامه یافت و در نهایت به نظام آموزشی جدید، دارالفنون و مدارس مدرن منجر شدند. مکتب‌خانه‌ها با وجود سادگی، نقش محوری در شکل‌گیری هویت آموزشی و فرهنگی ایران ایفا کرده‌اند.
جلسۀ آتی این گروه تخصصی در روز چهارشنبه ۲۸ آبان ۱۴۰۴ در دفتر ایکوموس ایران برگزار خواهد شد.
نشست علمی ـ تخصصی ۱۱۶ با موضوع دیوارهای تاریخی
نشست علمی ـ تخصصی ۱۱۶
کمیتۀ آموزش، اسناد و انتشارات مؤسسۀ فرهنگی ایکوموس ایران برگزار می‌کند:
دیوارهای تاریخی در حاشیۀ جنوب شرقی دریای کاسپی
دکتر جبرئیل نوکنده
حمید عمرانی رکاوندی
خیابان امیرکبیر، خیابان جاویدی‌نیا، شمارۀ ۱۰۷، دفتر مؤسسۀ فرهنگی ایکوموس ایران
دوشنبه، ۲۶ آبان ۱۴۰۴، ساعت ۱۵ ـ ۱۷
ورود برای عموم علاقه‌مندان آزاد و رایگان است.
گزارش سه نشست اخیر گروه تخصصی کودکان و میراث فرهنگی (چهل‌وچهارم تا چهل‌وششمین جلسه)
در ادامۀ جلسات منظم گروه تخصصی «کودکان و میراث» ایکوموس ایران، سه نشست پیاپی در تاریخ‌های ۲۶ مهر، ۱۰ آبان و ۱۷ آبان ۱۴۰۴ به‌صورت حضوری و برخط در دفتر مؤسسۀ فرهنگی ایکوموس ایران برگزار شد. هر سه نشست با خوش‌آمدگویی دکتر مهدی حجت، رئیس ایکوموس ایران، و مرور روند تدوین سند «آداب مواجهۀ کودک با میراث فرهنگی» آغاز گردید.
بررسی و نهایی‌سازی سند «آداب مواجهه‌ی کودک با میراث فرهنگی»
در جلسۀ چهل‌وچهارم، اعضا گزارش روند ویرایش سند را مرور کردند و مقرر شد اصلاحات و یادداشت‌های پراکنده در یک نسخه گردآوری شود تا بازنگری نهایی منسجم‌تر انجام گیرد. در ادامه تصمیم گرفته شد نسخۀ تکمیلی ابتدا در اختیار هیئت‌مدیرۀ ایکوموس قرار گیرد و سپس برای دریافت دیدگاه‌های تکمیلی به جمعی از متخصصان فرهنگی و آموزشی ارسال شود.
در نشست چهل‌وششم اعلام گردید که بازنگری مقدماتی سند به پایان رسیده و نسخۀ نهایی برای بررسی در اختیار هیئت‌مدیرۀ ایکوموس ایران قرار گرفته است.
تدوین آیین‌نامۀ اجرایی و اصول نظارت
از مصوبات مهم جلسۀ چهل‌وچهارم، ضرورت تدوین «آیین‌نامۀ اجرایی» برای اطمینان از همخوانی فعالیت‌ها و تولیدات گروه با اصول سند «آداب» بود. این آیین‌نامه قرار است چارچوبی نظارتی فراهم آورد تا هرگونه محتوای آموزشی، رسانه‌ای، یا فرهنگی در پیوند با کودک و میراث، با ارزش‌های این سند منطبق باشد.
زبان مادری و میراث فرهنگی
در نشست چهل‌وپنجم و چهل‌وششم، بحثی محوری دربارۀ نقش زبان مادری در آموزش و انتقال مفاهیم میراث فرهنگی مطرح شد. دکتر حجت و اعضا تأکید کردند که زبان مادری در تجربه‌های نخستین و عاطفی کودک، به‌ویژه در قصه‌گویی و بازی، نقشی بی‌بدیل دارد، در حالی‌که در موضوعات آموزشی و ملی، زبان فارسی باید محور ارتباط قرار گیرد. مقرر شد در نسخۀ نهایی سند، این مرزها به‌صورت روشن تبیین شود.
قصه، روایت و تولید محتوا برای کودکان
در نشست‌های اخیر، بر جایگاه «قصه» به‌عنوان یکی از بنیادی‌ترین ابزارهای انتقال مفاهیم میراث فرهنگی به کودکان تأکید شد. اعضا یادآور شدند که روایت قصه می‌تواند مبنای شکل‌گیری قالب‌های دیگر از جمله فیلم، شعر، انیمیشن، نقاشی، و بازی باشد.
نمونه‌ای از این رویکرد در نشست چهل‌وپنجم ارائه شد؛ دکتر چگینی متن خلاقانه‌ای از زبان پیکرۀ باستانی «ناپیراسو» خواند که روایت اول‌شخص اثر تاریخی را به کودک نزدیک می‌کرد. همچنین پیشنهاد شد از فناوری هوش مصنوعی برای بازآفرینی صدا و تصویر در روایت آثار استفاده شود.
تمرین و تولید محتوا پیرامون سی‌وسه‌پل
در ادامۀ نشست‌ها، اعضا تمرکز خود را بر معرفی ارزش‌های فرهنگی و تاریخی بنای سی‌وسه‌پل گذاشتند و آثار متنوعی در قالب قصه، پادکست، شعر، تصویرسازی، و انیمیشن ارائه کردند و ارزش‌های علمی، فنی، تاریخی، هنری، و هویتی این اثر مورد بحث قرار گرفت.
دکتر حجت و دکتر چگینی ضمن تشریح ابعاد معماری، تاریخی و فرهنگی سی‌وسه‌پل، بر اهمیت بازآفرینی تجربه‌های جمعی کنار زاینده‌رود تأکید کردند.
در نشست چهل‌وششم مقرر شد آثار برگزیده برای انتشار در شبکۀ شاد آماده شود و در مراحل بعد، یکی از دیگر آثار میراث فرهنگی کشور به‌عنوان محور مطالعات و تولیدات تازه انتخاب گردد.
جلسۀ بعدی گروه تخصصی کودکان و میراث روز شنبه ۱ آذر ۱۴۰۴ از ساعت ۸:۳۰ تا ۱۰:۳۰ برگزار خواهد شد.
انتشار شمارۀ ۴ نشریۀ اشکفت، نشریۀ تخصصی کمیتۀ علمی معماری دست‌کند ایکوموس ایران
به اطلاع علاقه‌مندان به حوزۀ مطالعات مربوط به معماری دست‌کند می‌رساند نشریۀ شمارۀ ۴ اشکفت (نشریۀ تخصصی کمیتۀ علمی معماری دست‌کند ایکوموس ایران) در پاییز ۱۴۰۴ منتشر شد. علاقه‌مندان می‌توانند با مراجعه به صفحۀ کمیتۀ علمی معماری دست‌کند (ایکتا) در همین وبگاه و یا از طریق پیوند زیر به مقالات این شماره دسترس داشته باشند:
https://www.iranicomos.ir/wp-content/uploads/2025/11/Eshkaft-4-1404-08-17OPT.pdf
فهرست مقالات چاپ شده در این شماره به شرح زیر است:
- «بررسی واژۀ کهن «هول» و ارتباط آن با معماری دست کند و باورهای مردمی» / بهرخ برومندی
- «معرفی دست‌کندهای روستای ینگجۀ شهرستان فامنین استان همدان» / بابک بهشید، مسعود خانچرلی، ماهان یونس‌پور، حسن خدایاری قونسولکندی
- «گزارش بازدید از دست‌کندهای استان سمنان؛ روستاهای عبداله‌آباد (ادلوا)، ایج، بیابانک، و جوین» / سمیه مراقی، حسین ترحمی، الهه ایروانی، محمدحسین گلستانی‌پور
- «معرفی چند دست‌کند در شهرستان‌های بیرجند و درمیانِ خراسان جنوبی» / محمد فرجامی، محمدعلی بزرگمهر
- «معرفی و بررسی خیابان های دست کند کُرکیانو، ویتربو، ایتالیا» / محمد کشاورز دیوکلایی
- «مقایسۀ تطبیقی دسترسی عمودی (دالان یا کانال) در معماری دست کند؛ نمونه موردی دست‌کندهای پِلمون آمل و کال‌جِنی شهرستان طبس» / حمید ذوقی مرندیز، محمد کشاورز دیوکلایی، علی مرتضوی
دوفصلنامۀ اشکفت پذیرای مقالات شما در زمینۀ معماری دست‌کند است. در صورت تمایل می‌توانید مقالاتتان را به نشانی‌های رایانامۀ ذکرشده در صفحۀ کمیتۀ علمی ارسال کنید. برای تهیۀ مقاله برای اشکفت لازم است از شیوه‌نامۀ اشکفت استفاده کنید.
ثبت منشور کوروش در کنفرانس عمومی یونسکو در سمرقند
منشور کوروش، به‌عنوان نخستین نمونۀ مکتوب از آزادی، عدالت، مدارا و پاسداشتِ تنوع فرهنگی، در تاریخ ۱۵ آبان ۱۴۰۴ / ۶ نوامبر ۲۰۲۵ در چهل‌وسومین کنفرانس عمومی یونسکو در سمرقند به ثبت رسید. این یادگارِ درخشان که در سال ۱۲۵۸ خورشیدی / ۱۸۷۹ میلادی کشف شد و اکنون در موزۀ بریتانیا نگهداری می‌شود، سرمایه‌ای بس گرانسنگ در حافظۀ بشری است.
این سند گواهی است روشن بر آن‌که مفاهیم والایی چون حقوق بشر ـ که امروز بنیادِ روابط انسانی و فرهنگی را سامان می‌دهد ـ ریشه در ژرفای تاریخ دارند؛ و فهمِ راستین‌شان جز با رجوع به آن پیشینه و خردِ دیرسال ممکن نیست. توجه جهانی به این یادمان، گامی است در بزرگداشت میراث مشترک بشریت؛ و ما به نقش ایران در این فرازِ تابان، سربلند و سرفرازیم.
در بیانیۀ ثبت این یادگار بنیادین، از یونسکو خواسته شده است که آموزه‌های برخاسته از منشور کوروش را در برنامه‌های آموزشی، فرهنگی، و حقوق‌محور خود بازتاب دهد.
مایۀ خرسندی است که این منشور، با پیام جاودانۀ آزادی، عدالت، و مدارا، پس از بیش از دو هزار و پانصد سال، همچنان راهنمای دل‌هاست و سه کشور ایران، تاجیکستان، و عراق را در همدلی و همکاری برای یادآوری و گسترش پیام آن، در کنار یکدیگر نشانده است.
گروه تخصصی متنِ مؤسسۀ فرهنگی ایکوموس ایران، صفحۀ ویژه‌ای را برای شناساندن ارزش‌های این شاهکارِ تاریخی فراهم آورده است:
https://test.iranicomos.ir/asset-profile/aseet-08
از همۀ دوستداران فرهنگ و میراث می‌خواهیم که آنچه تاکنون گرد آمده را بخوانند و در بازتاب دیدگاه‌های خود درباره ارزش‌های منشور کوروش ما را همراهی کنند. علاقه‌مندان می‌توانند دیدگاه‌های خود را از طریق ایمیل (info@iranicomos.ir) به دبیرخانۀ مؤسسه ارسال نمایند.
چهل و سومین جلسۀ گروه تخصصی کودکان و میراث برگزار شد
چهل‌وسومین جلسۀ گروه تخصصی کودکان و میراث روز یکشنبه ۱۳ مهر ۱۴۰۴، ساعت ۸:۳۰ به‌صورت حضوری و برخط در دفتر مؤسسۀ فرهنگی ایکوموس ایران برگزار شد. در آغاز، دکتر مهدی حجت، رئیس ایکوموس ایران، با خوش‌آمدگویی به اعضا، بر تداوم فعالیت‌های پژوهشی و اجرایی گروه تأکید کردند.
طبق روال جلسات گذشته، بخش نخست نشست به بازنگری سند «آداب مواجهۀ کودک با میراث فرهنگی» و بخش دوم به بررسی فعالیت‌ها و ایده‌های اجرایی اختصاص یافت.
در بحث نخست، موضوع زبان فارسی و ضرورت پاسداشت اصالت و پیوستگی تاریخی آن مورد توجه قرار گرفت. اعضا تأکید کردند که آموزش رسمی باید زبان فارسی را با دقت و درستی آموزش دهد تا پیوند نسل جدید با آثار کهن همچون حافظ، سعدی و فردوسی حفظ شود.
همچنین بر نقش ایران در تاریخ آموزش عالی و لزوم اشاره به آن در متن سند تأکید شد. در ادامه، موضوع ابزارهای دیجیتال و تأکید بر تولید محتوای متناسب با سن و درک کودکان به‌جای تمرکز بر خود ابزارها مورد بحث قرار گرفت.
در بخش دوم، اعضا به بررسی فعالیت‌های کانال «شاد» پرداختند و ۱۷ شیوۀ پیشنهادی برای آشنایی کودکان با میراث فرهنگی معرفی شد تا در جلسات آینده به تفصیل بررسی گردد.
در پایان، تصمیم گرفته شد که نشست‌های گروه از این پس روزهای شنبه برگزار شود. بر این اساس، جلسۀ آینده گروه کودک روز شنبه ۲۶ مهر ۱۴۰۴، ساعت ۸:۳۰ تا ۱۰:۳۰، برگزار خواهد شد.