رویدادها و اخبار
چهل و هفتمین جلسۀ گروه تخصصی متن برگزار شد
چهل و هفتمین جلسۀ گروه تخصصی متن در روز چهارشنبه، ۲۸ آبان ۱۴۰۴، ساعت ۱۵ـ ۱۷بهصورت حضوری و برخط در دفتر مؤسسۀ فرهنگی ایکوموس ایران برگزار شد. نشست با سخنان خوشامدگویانۀ دکتر طاهره شکری به اعضای گروه و اعلام دستور جلسه آغازگردید.
در ادامه گزارش مهندس صدف رسته مقدم بهمناسبت ثبت جهانی کاشان بهعنوان شهر خلاق در یونسکو عرضه شد. وی در ابتدا دربارۀ خلاقیت و ویژگیها و معیارهای شهر خلاق صحبت کرد و سپس شهر کاشان را بهعنوان یک شهر خلاق بررسی نمود و بیان داشت: «کاشان با برخورداری از میراث تاریخی، آیینهای اصیل، صنایعدستی برجسته مانند قالی، زیلو و گلابگیری، و همچنین حضور فعال جوامع محلی و هنرمندان، ظرفیت بالایی برای تبدیلشدن به یک شهر خلاق دارد. این شهر از نظر گردشگری فرهنگی، فعالیتهای هنری بومی و توان اقتصادی صنایع خلاق جایگاه قابلتوجهی دارد و مشارکت مردمی در آیینها و حفاظت از میراث فرهنگی، از مهمترین نقاط قوت آن محسوب میشود.»
با وجود این، چالشهایی مانند نبود هماهنگی نهادی، تجاریسازی افراطی در بافت تاریخی، خروج ساکنان اصیل، و کمبود شبکههای رسمی تبادل بینالمللی نیز از تهدیدهای موجود بهشمار میروند. با این حال، تقویت پیوند میان خلاقیت، میراث، و سیاستگذاری شهری میتواند کاشان را به الگویی موفق از «اقتصاد خلاق مبتنی بر میراث» تبدیل کند. در ادامه دکتر مهدی حجت، رئیس مؤسسهٔ ایکوموس ایران، ضمن تقدیر از ارائۀ مهندس رستهمقدم، بیان داشتند: «در ثبت جهانی یونسکو باید به تهدیدات و مخاطراتی که متوجه شهر کاشان در این زمینه است، توجه ویژهای مبذول داشت، تا اصالت و میراث فرهنگی شهر کاشان بهمعنای واقعی حفاظت شود.»
سخنران بعدی مهندس نگین جنتیصفت بود که به حس مکان پرداخت. ایشان به موضوعهایی مانند احساس تعلق، هنر، معماری، معماری مذهبی، و معماری امروزی پرداخت و به علل احساس متفاوت در مواجهه با میراث فرهنگی ساختهشده اشاره کرد و در پایان بر ضرورت حفظ میراث فرهنگی تأکید نمود. در ادامه دکتر حجت نکاتی تکمیلی دربارۀ مفهوم زیبایی، غایت، و تجلی آن ذکر و گفتند: «زیبایی بهمفهوم جمال از تجلی کمال بهوجود میآید.» ایشان با اشاره به تاریخ نگرش به مفهوم زیبایی کاربرد آن را در معماری دیروز و امروز مقایسه کردند.
جلسۀ آتی این گروه تخصصی در روز چهارشنبه ۱۲ آذر ۱۴۰۴ در دفتر ایکوموس ایران برگزار خواهد شد.
اولین جلسۀ مشترک کمیتۀ معماری دستکند (ایکتا) و هیئت رئیسۀ ایکوموس ایران
اولین جلسۀ مشترک کمیتۀ معماری دستکند و هیئت رئیسۀ ایکوموس ایران در روز یکشنبه، ۲۵ آبان ۱۴۰۴، ساعت ۱۷-۱۹با شرکت ۱۲ نفر بهصورت حضوری و برخط در دفتر مؤسسۀ فرهنگی ایکوموس ایران برگزار شد. در این نشست گزارشی از مقالات ارائه شده در نشریۀ اشکفت شمارۀ ۴ و بررسیهای میدانی برخی از اعضای کمیته ارائه شد.
مهندس بهرخ برومندی دربارۀ مقالۀ «بررسی واژۀ کهن «هول» و ارتباط آن با معماری دستکند و باورهای مردمی» توضیحاتی ارائه کردند. دکتر محمد کشاورزدیوکلایی با موضوع «معرفی و بررسی خیابانهایِ دستکندِ کُرکیانو، ویِتریو، ایتالیا» در مورد ویژگیها و چگونگی فرآیندشکلگیری آن در بافت پیرامون توضیحاتی ارایه کردند. گزارش مهندس سمیه مراقی با موضوع «بازدید از دستکندهای استان سمنان، روستاهای عبدالهآباد (ادلوا)، ایچ، بیابانک و جَوین» ارائه شد که با همکاری حسین ترحمی، الهه ایروانی، محمدحسین گلستانیپور تهیه شده است. مهندس حمید ذوقی مرندیز به بیان توضیحاتی با عنوان «مقایسۀ تطبیقی دسترسی عمومی (دالان یا کانال) در معماری دستکند؛ نمونه موردی: دست کندهای پِلمون آمل و کالجِنی شهرستان طبس» پرداختند. این مقاله با همکاری محمد کشاورزدیو کلایی، علی مرتضوی نگاشته شده است. دکتر محمد فرجامی با همکاری محمدعلی بزرگمهر به «معرفی چند دستکند در شهرستانهای بیرجند و درمیانِ خراسان جنوبی» پرداختند.
در ادامه، فعالیتها و پروژههای در دست انجام کمیته از جمله مقالات مرتبط با نشریۀ آتی اشکفت (شمارۀ ۵) بررسی شد.
سپس آقای حمید ذوقی گزارشی از بازدید مسجد دستکند مزار واقع در روستای مزار از توابع بجستانِ استان خراسان رضوی و مهندس محمدیان گزارشی از تاق-سازها (غارسازهها)ی مازندران و کارکرد آنها در دورۀ ساسانی و پساسانی ارائه کردند.
پس از آن دکتر مهدی حجت، رئیس ایکوموس ایران، ضمن قدردانی از تلاشهای دکتر مهنازاشرفی و سایراعضای کمیته، بر اهمیت عشق و علاقه به میراث فرهنگی در ایران تأکید و به ضرورت حفظ و ترویج این ارزشها در دل مردم و بهویژه نسل جوان اشاره و بیان داشتند که شناخت نقاط مشترک و تفاوتهای جغرافیایی و فرهنگی در مناطق مختلف ایران، میتواند در فهم بهتر تاریخ و معماری این سرزمین مؤثر باشد. ایشان، به اهمیت آموزش و آگاهیبخشی به مردم محلی دربارۀ میراث فرهنگی و آثار تاریخی اشاره و بر این باور است که با برنامهریزی مناسب و مشارکت فعال مردم، میتوان میراث فرهنگی کشور را حفظ و به نسلهای آینده منتقل و این فعالیتها را به عنوان یک رسالت ملی و فرهنگی دنبال نمود. در ادامه آقای جلیل گلشن ضمن تشکر از فعالیتهای کمیته بر اهمیت شناخت عوامل جغرافیایی و زمینشناسی در شکلگیری سکونتگاهها، نقش ویژگیهای شاخص و خاص هر منطقه در استقرار انسانها و ضرورت مطالعه دقیق ویژگیهای زمینشناسی، نوع خاک و شناخت فنی و تخصصی زمینشناسی در این زمینه تأکید و بیان داشتند که این عوامل نشاندهندۀ توانمندی و دانش پیشینیان در بهرهبرداری از منابع طبیعی و اقلیم منطقه است.
در پایان نیز ارائۀ آتی یکی از تحقیقات انجام شدۀ کمیته در قالب سلسله نشستهای ایکوموس مورد تأیید قرار گرفت.
چهل و ششمین جلسۀ گروه تخصصی متن برگزار شد
چهل و ششمین جلسۀ گروه تخصصی متن در روز چهارشنبه، ۱۴ آبان ۱۴۰۴، ساعت ۱۵ ـ ۱۷ بهصورت حضوری و برخط در دفتر مؤسسۀ فرهنگی ایکوموس ایران برگزار شد. در آغاز نشست دکتر طاهره شکری، ضمن خیرمقدم به اعضای گروه و تشکر از حضور فعال آنان، دستور جلسه را اعلام کردند.
در ادامه، دکتر ناصر نوروززاده چگینی با موضوع «مکتب خانه» سخنرانی کردند.در این سخنرانی تاریخ آموزش در ایران، بهویژه مکتبخانهها از روزگار باستان تا دوره قاجار و پهلوی مورد بررسی قرار گرفت. سخنرانی ایشان با پرسشی درباره ی منشأ اهمیت «اول مهر» آغاز و در ادامه به بررسی تاریخ آموزش در ایران – بهویژه مکتبخانهها پرداختند. در ادامه ایشان بیان داشتند: اطلاعات ما از نظام آموزشی قبل از اسلام محدود است اما وجود نهادهای آموزشی، مربیان و سنت پرورش کودکان قطعی است. بر اساس شواهد تاریخی، نظام آموزشی ایران پیش از اسلام بهویژه در دورۀ ساسانی دارای ساختارهای نسبتاً سازمانیافتهای برای تربیت کودکان بوده است؛ از جمله می توان به پرورش فرزندان اشراف نزد دایهها و آموزش مهارتهای نظامی و اجتماعی اشاره کرد و در ادامه به دگرگونی آموزش پس از ورود اسلام اشاره و فرمودند.
با ورود اسلام، تعامل میان سنتهای ایرانی و الگوهای آموزشی جدید، به شکلگیری مدارس دینی و در نهایت نظامهای آموزشی پیچیدهتر در جهان اسلام انجامید. در ایرانِ اسلامی، آموزش مقدماتی عمدتاً در مکتبخانهها صورت میگرفت؛ فضایی بدون معماری مشخص که در خانهها، بازارها یا مساجد شکل میگرفت و کودکان با طبقات اجتماعی متفاوت در آن حضور مییافتند. برنامۀ آموزشی مکتبخانهها بر قرائت قرآن، آموزههای دینی، زبان فارسی و عربی و متون اخلاقی استوار و روشهای تدریس عمدتاً بر حفظکردن، تکرار شفاهی و تمرین مستمر متکی بود. ابزار آموزشی ساده و ارزان—مانند لوح چوبی، زغال و قلمدان— نشاندهندۀ ماهیت مردمی و دسترسپذیر این نهاد است. شواهد تصویری و روایات تاریخی، از جمله نگارگریهای تیموری و صفوی و عکسهای دورۀ قاجار، بهویژه خاطرات عبدالله مستوفی، جزئیات ارزشمندی از نظم، روابط قدرت، ساختار اجتماعی و شیوههای انضباطی مکتبخانهها ارائه میکنند. با ورود چاپ سنگی و کوشش نوگرایانی همچون میرزا حسن رشدیه، نظام آموزشی ایران در مسیر مدرنشدن قرار گرفت؛ هرچند این فرآیند با مقاومت سنتی روبهرو بود. در نهایت، با اجرای سیاستهای اجباریسازی آموزش در دورۀ پهلوی اول، مکتبخانهها جای خود را به مدارس مدرن دادند. و در پایان این گونه نتیجه گرفتند که مکتبخانهها بنیادیترین نهاد آموزش عمومی در ایران پیشامدرن بودند؛ سنتی هزارساله که از آموزشهای نخبهگرای ساسانی تا آموزههای اسلامی و مدارس دینی ادامه یافت و در نهایت به نظام آموزشی جدید، دارالفنون و مدارس مدرن منجر شدند. مکتبخانهها با وجود سادگی، نقش محوری در شکلگیری هویت آموزشی و فرهنگی ایران ایفا کردهاند.
جلسۀ آتی این گروه تخصصی در روز چهارشنبه ۲۸ آبان ۱۴۰۴ در دفتر ایکوموس ایران برگزار خواهد شد.
نشست علمی ـ تخصصی ۱۱۶ با موضوع دیوارهای تاریخی
نشست علمی ـ تخصصی ۱۱۶
کمیتۀ آموزش، اسناد و انتشارات مؤسسۀ فرهنگی ایکوموس ایران برگزار میکند:
دیوارهای تاریخی در حاشیۀ جنوب شرقی دریای کاسپی
دکتر جبرئیل نوکنده
حمید عمرانی رکاوندی
خیابان امیرکبیر، خیابان جاویدینیا، شمارۀ ۱۰۷، دفتر مؤسسۀ فرهنگی ایکوموس ایران
دوشنبه، ۲۶ آبان ۱۴۰۴، ساعت ۱۵ ـ ۱۷
ورود برای عموم علاقهمندان آزاد و رایگان است.
گزارش تصویری
گزارش سه نشست اخیر گروه تخصصی کودکان و میراث فرهنگی (چهلوچهارم تا چهلوششمین جلسه)
در ادامۀ جلسات منظم گروه تخصصی «کودکان و میراث» ایکوموس ایران، سه نشست پیاپی در تاریخهای ۲۶ مهر، ۱۰ آبان و ۱۷ آبان ۱۴۰۴ بهصورت حضوری و برخط در دفتر مؤسسۀ فرهنگی ایکوموس ایران برگزار شد. هر سه نشست با خوشآمدگویی دکتر مهدی حجت، رئیس ایکوموس ایران، و مرور روند تدوین سند «آداب مواجهۀ کودک با میراث فرهنگی» آغاز گردید.
بررسی و نهاییسازی سند «آداب مواجههی کودک با میراث فرهنگی»
در جلسۀ چهلوچهارم، اعضا گزارش روند ویرایش سند را مرور کردند و مقرر شد اصلاحات و یادداشتهای پراکنده در یک نسخه گردآوری شود تا بازنگری نهایی منسجمتر انجام گیرد. در ادامه تصمیم گرفته شد نسخۀ تکمیلی ابتدا در اختیار هیئتمدیرۀ ایکوموس قرار گیرد و سپس برای دریافت دیدگاههای تکمیلی به جمعی از متخصصان فرهنگی و آموزشی ارسال شود.
در نشست چهلوششم اعلام گردید که بازنگری مقدماتی سند به پایان رسیده و نسخۀ نهایی برای بررسی در اختیار هیئتمدیرۀ ایکوموس ایران قرار گرفته است.
تدوین آییننامۀ اجرایی و اصول نظارت
از مصوبات مهم جلسۀ چهلوچهارم، ضرورت تدوین «آییننامۀ اجرایی» برای اطمینان از همخوانی فعالیتها و تولیدات گروه با اصول سند «آداب» بود. این آییننامه قرار است چارچوبی نظارتی فراهم آورد تا هرگونه محتوای آموزشی، رسانهای، یا فرهنگی در پیوند با کودک و میراث، با ارزشهای این سند منطبق باشد.
زبان مادری و میراث فرهنگی
در نشست چهلوپنجم و چهلوششم، بحثی محوری دربارۀ نقش زبان مادری در آموزش و انتقال مفاهیم میراث فرهنگی مطرح شد. دکتر حجت و اعضا تأکید کردند که زبان مادری در تجربههای نخستین و عاطفی کودک، بهویژه در قصهگویی و بازی، نقشی بیبدیل دارد، در حالیکه در موضوعات آموزشی و ملی، زبان فارسی باید محور ارتباط قرار گیرد. مقرر شد در نسخۀ نهایی سند، این مرزها بهصورت روشن تبیین شود.
قصه، روایت و تولید محتوا برای کودکان
در نشستهای اخیر، بر جایگاه «قصه» بهعنوان یکی از بنیادیترین ابزارهای انتقال مفاهیم میراث فرهنگی به کودکان تأکید شد. اعضا یادآور شدند که روایت قصه میتواند مبنای شکلگیری قالبهای دیگر از جمله فیلم، شعر، انیمیشن، نقاشی، و بازی باشد.
نمونهای از این رویکرد در نشست چهلوپنجم ارائه شد؛ دکتر چگینی متن خلاقانهای از زبان پیکرۀ باستانی «ناپیراسو» خواند که روایت اولشخص اثر تاریخی را به کودک نزدیک میکرد. همچنین پیشنهاد شد از فناوری هوش مصنوعی برای بازآفرینی صدا و تصویر در روایت آثار استفاده شود.
تمرین و تولید محتوا پیرامون سیوسهپل
در ادامۀ نشستها، اعضا تمرکز خود را بر معرفی ارزشهای فرهنگی و تاریخی بنای سیوسهپل گذاشتند و آثار متنوعی در قالب قصه، پادکست، شعر، تصویرسازی، و انیمیشن ارائه کردند و ارزشهای علمی، فنی، تاریخی، هنری، و هویتی این اثر مورد بحث قرار گرفت.
دکتر حجت و دکتر چگینی ضمن تشریح ابعاد معماری، تاریخی و فرهنگی سیوسهپل، بر اهمیت بازآفرینی تجربههای جمعی کنار زایندهرود تأکید کردند.
در نشست چهلوششم مقرر شد آثار برگزیده برای انتشار در شبکۀ شاد آماده شود و در مراحل بعد، یکی از دیگر آثار میراث فرهنگی کشور بهعنوان محور مطالعات و تولیدات تازه انتخاب گردد.
جلسۀ بعدی گروه تخصصی کودکان و میراث روز شنبه ۱ آذر ۱۴۰۴ از ساعت ۸:۳۰ تا ۱۰:۳۰ برگزار خواهد شد.
انتشار شمارۀ ۴ نشریۀ اشکفت، نشریۀ تخصصی کمیتۀ علمی معماری دستکند ایکوموس ایران
به اطلاع علاقهمندان به حوزۀ مطالعات مربوط به معماری دستکند میرساند نشریۀ شمارۀ ۴ اشکفت (نشریۀ تخصصی کمیتۀ علمی معماری دستکند ایکوموس ایران) در پاییز ۱۴۰۴ منتشر شد. علاقهمندان میتوانند با مراجعه به صفحۀ کمیتۀ علمی معماری دستکند (ایکتا) در همین وبگاه و یا از طریق پیوند زیر به مقالات این شماره دسترس داشته باشند:
https://www.iranicomos.ir/wp-content/uploads/2025/11/Eshkaft-4-1404-08-17OPT.pdf
فهرست مقالات چاپ شده در این شماره به شرح زیر است:
- «بررسی واژۀ کهن «هول» و ارتباط آن با معماری دست کند و باورهای مردمی» / بهرخ برومندی
- «معرفی دستکندهای روستای ینگجۀ شهرستان فامنین استان همدان» / بابک بهشید، مسعود خانچرلی، ماهان یونسپور، حسن خدایاری قونسولکندی
- «گزارش بازدید از دستکندهای استان سمنان؛ روستاهای عبدالهآباد (ادلوا)، ایج، بیابانک، و جوین» / سمیه مراقی، حسین ترحمی، الهه ایروانی، محمدحسین گلستانیپور
- «معرفی چند دستکند در شهرستانهای بیرجند و درمیانِ خراسان جنوبی» / محمد فرجامی، محمدعلی بزرگمهر
- «معرفی و بررسی خیابان های دست کند کُرکیانو، ویتربو، ایتالیا» / محمد کشاورز دیوکلایی
- «مقایسۀ تطبیقی دسترسی عمودی (دالان یا کانال) در معماری دست کند؛ نمونه موردی دستکندهای پِلمون آمل و کالجِنی شهرستان طبس» / حمید ذوقی مرندیز، محمد کشاورز دیوکلایی، علی مرتضوی
دوفصلنامۀ اشکفت پذیرای مقالات شما در زمینۀ معماری دستکند است. در صورت تمایل میتوانید مقالاتتان را به نشانیهای رایانامۀ ذکرشده در صفحۀ کمیتۀ علمی ارسال کنید. برای تهیۀ مقاله برای اشکفت لازم است از شیوهنامۀ اشکفت استفاده کنید.
