هنگامی که فرهنگ با الگوریتم و کُد ملاقات می‌کند: آیا هوش مصنوعی می‌تواند از میراث فرهنگی ما پاسداری کند؟

به گفت‌وگوی «فرهنگ کنترل+اس: هوش مصنوعی و میراث در جهان دیجیتال» بپیوندید؛ گفت‌وگویی دربارۀ نوآوری، اخلاق، و آیندۀ حافظه. (ایکروم)

هوش مصنوعی دیگر مفهومی علمی-تخیلی نیست؛ بلکه هم‌اکنون شیوه‌های مستندسازی، حفاظت، و بازآفرینی میراث فرهنگی را دگرگون کرده است. از نسخه‌های خطی کهن تا بناهای در معرض خطر، از آرشیوها تا سنت‌های شفاهی، هوش مصنوعی ظرفیت‌های عظیمی را فراهم می‌کند ــ از جمله سرعت و دقتی که می‌تواند پشتیبان و تقویت‌کنندۀ تخصص انسانی باشد.
اما ظهور هوش مصنوعی در عرصۀ میراث، صرفاً مسئله‌ای فناورانه نیست؛ بلکه ما را ناگزیر می‌کند با پرسش‌هایی ژرف‌تر دربارۀ اخلاق، حکمرانی، و اصالت روبه‌رو شویم. داده‌های فرهنگی تولیدشده توسط هوش مصنوعی متعلق به چه کسی است؟ چگونه می‌توان اطمینان یافت که ماشین در داده‌های میراثی که در مقیاس گسترده در دسترس قرار می‌دهد، سوگیری و حذف‌گری را بازتولید نمی‌کند؟ آیا هنگامی که هوش مصنوعی جانشین روش‌های سنتی و تجربۀ انسانی می‌شود، کیفیت مرمت در معرض خطر قرار نمی‌گیرد؟
این پرسش‌ها در کانون مباحث جهانی در حال رشد پیرامون هوش مصنوعی و میراث قرار دارند ــ و اهمیت آنها چندان است که نباید بی‌پاسخ بمانند. در پی انتشار فراخوان اخیر ما برای ارسال مقاله با موضوع «فرهنگ کنترل+اس: هوش مصنوعی و میراث در جهان دیجیتال»، ۲۲۵ پیشنهاد دریافت شد که نشان‌دهندۀ فوریت و تنوع این بحث است. همسو با این روند، همایش مجازی پیشِ‌رو با حضور صداهایی از تمام قاره‌ها برگزار خواهد شد. این همایش گستره‌ای بی‌سابقه از حوزه‌های میراث ملموس، آرشیوها، موزه‌ها، میراث ناملموس، و تجربه‌ورزی‌های خلاقانه را در کنار هم گرد می‌آورد.

اخلاق و حکمرانی در جهان میراث دیجیتال

داده‌هایی که هوش مصنوعی را تغذیه می‌کنند متعلق به چه کسی هستند؟ و هنگامی که حافظۀ عمومی به مواد خام یادگیری ماشین بدل می‌شود، چه رخ می‌دهد؟ این همایش با طرح این پرسش آغاز می‌شود که آیا بایگانی‌های رسانه‌های عمومی در معرض تبدیل شدن به «نفت دیجیتال» برای مجموعه‌داده‌های آموزشی شرکت‌های هوش مصنوعی نیستند؟ نشست‌هایی مانند «استعمارزدایی از الگوریتم» و «مقابله با سوگیری تاریخی، حاکمیت داده، و حکمرانی اخلاقی» ما را به تصور چارچوب‌های حکمرانی‌ای فرامی‌خوانند که میراث را فراگیر و از نظر فرهنگی حساس نگه دارند.

هوش مصنوعی در زمان بحران و منازعه

هنگامی که میراث به‌سبب جنگ یا بلایای طبیعی تهدید می‌شود، زمان و دقت اهمیت حیاطی می‌یابد. هوش مصنوعی ابزارهایی برای ارزیابی سریع آسیب، مدل‌سازی پیش‌بینی، و حتی بازسازی دیجیتال عرضه می‌کند. اما چگونه می‌توان مداخلۀ فناورانه را با مسئولیت اخلاقی متوازن ساخت؟ چگونه می‌توان فوریت را با احترام به معانی فرهنگی همزمان پیش برد تا راه‌حل‌های فناورانه صدای جوامعی را که بیشترین آسیب را دیده‌اند، تحت‌الشعاع قرار ندهند؟ برای واکاوی این تنش، نشست «آیندۀ میراث فرهنگی: فناوری‌های هوش مصنوعی میان حفاظت، مرمت، و چالش‌های اخلاقی» به همراه مطالعات موردی از برنامه‌ریزی اضطراری و حفاظت میراث در تیمبوکتو ارائه خواهد شد.

ظرفیت‌ها و محدودیت‌های هوش مصنوعی برای میراث شنیداری-دیداری

میراث فقط سنگ و کاغذ نیست، بلکه صدا، تصویر، و صداهای انسانی را نیز دربرمی‌گیرد. همایش فرهنگ کنترل+اس بستری را برای بررسی این فراهم می‌کند که هوش مصنوعی چگونه در حال بازسازی بایگانی‌های شکنندۀ فیلم و صدا است؛ از «بررسی یادگیری ماشینی تجربی در مرمت فیلم» تا «شناسایی صداهای خوانندگان تامیلی دهۀ ۱۹۶۰». این نوآوری‌ها قدرت هوش مصنوعی را در احیای تاریخ‌های از دست‌رفته نشان می‌دهند، اما در عین حال پرسش‌هایی برمی‌انگیزند: در چه نقطه‌ای مرمت به بازآفرینی بدل می‌شود؟ چه کسی تصمیم می‌گیرد این مرز کجاست؟

از ابزارهای عمومی تا سامانه‌های تخصصی

بخش میراث اکنون در حال تجربه با هر دو گونه ابزار هوش مصنوعی ــ هم ابزارهای عمومی در دسترس و هم سامانه‌های سفارشی‌سازی‌شده ــ است. برخی پروژه‌ها نشان می‌دهند که مدل‌های عمومی می‌توانند از پس کارهای روزمره برآیند، مانند روایتگری موزه‌ها با کمک هوش مصنوعی. در مقابل، مدل‌های سفارشی دقت بالاتری را وعده می‌دهند، از تحلیل رنگدانه‌ها با مدل‌های زبانی بزرگ تا بازسازی نماهای تاریخی شهرها. این تنوع رویکردها پرسش مهمی را پیش می‌کشد: آیا میراث باید بر ابزارهای عمومی تکیه کند یا در سامانه‌های تخصصی سرمایه‌گذاری نماید؟

علت اهمیت این موضوع

با بیش از ۲۲۵ مشارکت، همایش فرهنگ کنترل+اس نشان می‌دهد که هوش مصنوعی در عرصۀ میراث یک دغدغۀ حاشیه‌ای نیست بلکه یک جنبش جهانی است. این یک نقطۀ عطف برای این حوزه است. هوش مصنوعی می‌تواند بر ظرفیت‌های حفاظت و تاب‌آوری بیفزاید، اما تنها در صورتی که به‌شکلی اخلاقی و فراگیر به‌کار گرفته شود، زیرا به همان آسانی می‌تواند روایت‌ها را تحریف، صداها را حذف، و حافظه را به کالا بدل کند.
انتخاب‌هایی که اکنون می‌کنیم، تعیین خواهند کرد که نسل‌های آینده چگونه هویت فرهنگی خود را درک و بدان دسترسی پیدا کنند. آنچه در معرض خطر است فراتر از فناوری است، این موضوع به اعتماد مربوط می‌شود: ما روایت‌های خود را به چه کسانی می‌سپاریم و چگونه اطمینان می‌یابیم که آنها با صداقت بازگو می‌شوند؟
در سراسر جهان، اندیشمندان و متخصصان در حال بررسی این مسائل هستند و همایش فرهنگ کنترل+اس فضایی برای تبادل آزاد و گفت‌وگو فراهم می‌کند. اما این گفت‌وگو به همۀ ما تعلق دارد. چه در آرشیوها، موزه‌ها، بناهای تاریخی، یا سنت‌های زنده فعالیت داشته باشید، شیوۀ استفادۀ ما از هوش مصنوعی تعیین خواهد کرد که آیا به نیرویی برای عدالت فرهنگی بدل می‌شود یا به ابزاری برای محو فرهنگی.

به این گفت‌وگو بپیوندید

هوش مصنوعی چگونه باید حکمرانی شود تا میراث فرهنگی اصیل و فراگیر باقی بماند؟

اگر این مسئله برایتان اهمیت دارد، در رویداد «فرهنگ کنترل+اس: هوش مصنوعی و میراث در جهان دیجیتال» در تاریخ ۱۹ تا ۲۱ نوامبر ۲۰۲۵ (۲۸ تا ۳۰ آبان ۱۴۰۴) شرکت کنید.
اطلاعات بیشتر و ثبت‌نام:
https://www.iccrom.org/events/ctrls-culture-ai-and-heritage-digital-world-international-virtual-conference