بازتاب و پیامدهای مثبت نخستین کنگرۀ تاریخ معماری و شهرسازی ایران در ارگ بم کرمان و درخواست‌های فراوان علاقه‌مندان برای تجدید چنین مجمعی به‌منظور دریافت نظریات و تبادل افکار، سازمان میراث فرهنگی کشور را بر آن داشت که بار دیگر به‌خواست خداوند و با یاری جستن از توان علمی و فرهنگی نهادهای تحقیقاتی، آموزشی، فرهنگی و اجرایی کشور و نیز شخصیت‌های اهل تحقیق و فن، دومین کنگرۀ تاریخ معماری و شهرسازی ایران را در نیمۀ اول اسفندماه سال ۱۳۷۷ برگزار نماید ولی به‌دلایل مشکلات اجرایی بعداً تصمیم گرفته شد که زمان برگزاری آن را در نیمۀ دوم فروردین ۱۳۷۸در روزهای ۲۵ لغایت ۲۹فروردین ماه قرار دهد.

محورهای سخن مانند کنگرۀ پیشین و شرط حضور در آن ارائۀ مقاله و تأیید آن توسط هیئت علمی متبحر تعیین گردید. دومین کنگره مواجه با استقبال خوبی بوده است و تاکنون حدود ششصد نفر با ارسال خلاصه مقاله درخواست شرکت نموده‌اند که از آن میان سیصد و پنجاه اصل مقاله نیز به دبیرخانۀ کنگره واصل گردیده است. مقالاتی که مورد تأیید هیئت علمی کنگره قرار گرفته برای چاپ در مجموعه مقالات به‌ترتیب آماده گردیده و پیش‌بینی می‌شود تا زمان تشکیل کنگره، دو جلد از مجموعه مقالات منتشر گردد.

نگاهی بر کارنامۀ نخستین کنگرۀ تاریخ معماری و شهرسازی  ارگ بم

نخستین کنگرۀ تاریخ معماری و شهرسازی ایران به‌همت سازمان میراث فرهنگی کشور، به‌یاری شش مؤسسه و مرکز علمی پژوهشی از شخصیت‌های اهل فن و تحقیق پس از حدود دو سال تلاش به‌مدت شش شبانه‌روز در ارگ تاریخی بم (کرمان) در فاصلۀ روزهای هفتم تا دوازدهم اسفند ماه ۱۳۷۴برگزار گردید.

• طبیعت فراگیر عنوان بحث کنگره و محورهای سخن آن که طیف گسترده‌ای را شامل می‌شد توجه جمع کثیری از محققین و اهل نظر، فن و حرفه را در رشته‌های مختلف تخصصی وابسته به خود جلب کرد.
• ارسال حدود سیصد و پنجاه خلاصه مقاله و ارائۀ دویست و پنجاه مقاله صاحب‌نظران و علاقه‌مندان به مجمع خود مؤید این معنا بود.
• ایراد پنجاه و سه سخنرانی در جلسات رسمی و عرضۀ بیش از سی سخنرانی در جلسات میزگرد آزاد شبانه همراه با برپایی یازده نمایشگاه و بیش از چهل ساعت کار فشرده دسته‌جمعی تا پاسی از شب گذشته در فضای دعوت‌کننده و پرمحتوای ارگ تاریخی بم که «خود زوایای جدید بحث و گفتگو را می‌گشود» یکی از سازنده‌ترین رویارویی‌ها و برخورد آگاهانۀ نسل نو و نسل گذشته را بر اساس موضوع مشخص و در بستر فرهنگی معین فراهم آورده بود.
• شرط حضور در کنگره ارائۀ مقاله بود و این امری بود که از تعداد شرکت کنندگان می‌کاست.
• حدود سیصد تن (۲۱۵دانشجوی پسر و ۹۰دانشجوی دختر) دانشجویان معماری، شهرسازی و باستان‌شناسی دانشگاه‌ها به‌عنوان مستمع در فضای کنگره شرکت داشتند و به آن مفهوم و ابعاد ویژه بخشیدند.
• از ۲۳۷ مقالۀ کاملی که به دبیرخانۀ کنگره رسیده است جمعاً ۱۹۶ مقاله در پنج مجلد به چاپ رسیده است. شایستۀ یادآوری است که دو مجلد از پنج مجلد مجموعه مقالات کنگرۀ ارگ بم همزمان با برگزاری کنگره میان سخنرانان و حاضران توزیع گردید که شامل مقالاتی بود که زودتر واصل شده بود. در مقایسه مقالات واصله ۵۷ مقالۀ ممتاز در ردیف اول اولویت سخنرانی قرار داشت و ۵۰ مقالۀ بعدی در اولویت دوم و ۲۹مقاله در اولویت سوم و ۶۰ مقالۀ بعدی در اولویت چهارم سخنرانی قرار گرفتند که به‌جز اولویت در تاریخ وصول مقالات و طبقه‌بندی ارزشی آنها، ترکیب‌بندی موضوعی و رعایت ردیف تاریخی مقالات از کهن‌ترین ایام تا موضوعات مربوط به معماری و شهرسازی معاصر؛ و اختصاص هر روز از سخنرانی‌های کنگره به موضوعات متنوع و مرتبط با یکدیگر موجب شد که بر حسب مورد منتخبی از سخنرانی‌ها و مقالات گروه ممتاز و درجات بعدی نیز در جلسات رسمی تالار و جلسات میزگرد شبانه ارائه گردد.

محورهای عمدۀ سخن در کنگره عبارت بودند از:
۱. روند شکل‌گیری فضاهای معماری و شهرسازی ایران در بستر تاریخ
۲. زبان و بیان معماری و شهرسازی در انتقال مفاهیم و ارزش‌ها
۳. سبک‌شناسی معماری و شهرسازی ایران
۴. محیط معماری و شهرسازی ایران
۵. معماری و جامعۀ ایرانی
۶. معماری و شهرسازی معاصر ایران
۷. …
و دیگر محورهای مناسب که پیشنهاد گردد.

مقالات واصله در محور (۱) ۸۷مقاله و ۷۲مقالۀ منتخب به‌چاپ رسیده است
مقالات واصله در محور (۲) ۷۱مقاله و ۵۹مقالۀ منتخب به‌چاپ رسیده است
مقالات واصله در محور (۳) ۵ مقاله و ۴ مقاله به‌چاپ رسیده است
مقالات واصله در محور (۴) ۳۸ مقاله و ۳۲ مقاله به‌چاپ رسیده
مقالات واصله در محور (۵) ۹ مقاله و ۸ مقاله به‌چاپ رسیده است
مقالات واصله در محور (۶) ۱۹ مقاله و ۱۴ مقاله به‌چاپ رسیده است
مقالات واصله در محور (۷) ۸ مقاله و ۷ مقاله به‌چاپ رسیده است

شایان توجه است که محورهای یک و دو با اندکی اختلاف بیش از ۷۰٪ مقالات را شامل شده‌اند و محور چهارم ۳۲ مقاله حدوداً ۱۷٪ مجموعه مقالات و محور ششم با ۸٪ و محور پنج با ۸ مقاله ۴٪ مجموعه مقالات و محور سوم کمتر از سه درصد مقالات را داشته است و خارج از محورهای تعیین شده نیز در حدود ۳٪ مقاله به چاپ رسیده است.

با این ترتیب می‌توان نتیجه گرفت که: با تجزیه و تحلیل محور نخست و همچنین محور دوم و چهارم جزئیات بیشتری را در زمینۀ بستر تاریخ، بیان جوهر كلام و بستر جغرافیایی و زیست‌محیطی را مطرح نمود و در ارتباط با سبک‌شناسی و مسائل اجتماعی مرتبط با معماری و شهرسازی در محور سوم و پنجم با تأکید بیشتری سفارشات تحقیقاتی را تشویق نمود. در محور هفتم نیز بیشتر به مسائل مرمتی برمی‌خوریم و طراحی شهری که هر یک به‌نوبۀ خود در خور اعتنای بیشتری است.

اثر / ۲۹ و ۳۰