در بهار ۱۹۹۲ ایتالیا یکی از چهره‌های درخشان و پرنشاط فرهنگی علمی خود را از دست داد. شخصیتی که بیش از نیم قرن میراث فرهنگی کشورش را در ابعاد گوناگون یاری رساند.

روان شاد استاد دانجلیس^(۱) در سه بعد: تحقیق، تعلیم، و دفاع مستقیم از میراث فرهنگی در بالاترین سطح خود در کشورش جای داشت. این سه محور اصلی ذهن او را در تمام دوران پرثمر و طولانی فعالیتش به خود مشغول داشت. از یکی برای باور کردن و تحرک بخشیدن به دیگری بهره می‌گرفت. زمانی که به سال ۱۹۳۳ به‌عنوان کارشناس (مهندس معمار) همکاری خود را با میراث فرهنگی^(۲) کشورش آغاز کرد فرصتی استثنائی برایش فراهم آمد تا به‌طور مستقیم به دنیای جدیدی از ارزش‌های تاریخ معماری دست یابد و زوایای ناشناخته‌ای را کشف و عرضه دارد و آن‌گاه که در سال ۱۹۴۲ امکان تدریس را در دانشکدۀ معماری رم^(۳) یافت از توشه‌بار تجربۀ خود در آموزش تاریخ معماری، ویژگی‌های ساختمانی، سازه‌ای، سبکی و فضائی بناهای تاریخی دوران‌های مختلف تمدن کشورش نهایت بهره را برد.

ارتباط و تماس بلاواسطۀ او با آثار تاریخی موجب پیدایش روشی در تحقیقات و مطالعات او شد که دستیابی به نتایجی غیرقابل پیش‌بینی را  ممکن می‌ساخت.^(۴)

با درکی عمیق از ارزش‌های میراث فرهنگی کشورش در شرایطی بسیار دشوار با تقبل مدیریت کل عتیقات و هنرهای زیبا^(۵) (بالاترین مسئولیت در میراث فرهنگی ایتالیا) به‌سال ۱۹۴۷ به دفاع مستقیم از میراث فرهنگی کشور ایتالیا برخاست و زمانی بود که آثار تاریخی میهنش بر اثر جنگ جهانی دوم و سال‌های تسلط نازی‌ها به‌شدت آسیب دیده، و بسیاری از موزه‌ها و  گالری‌ها بمباران شده بود، مجموعه‌های بسیاری متلاشی گردیده بود، تعداد زیادی از بنا و بافت‌های تاریخی لطمه دیده و یا ویران گشته بود.

بازسازی میراث فرهنگی ایتالیا را باید مرهون تلاش صبورانه، شهامت‌آمیز و عالمانۀ او و چهره‌های ماندگاری نظیر کارلو آرگان از جامعۀ فرهنگی علمی ایتالیا دانست که تجربیاتشان نه‌تنها برای کشورشان بلکه برای تمام جهان درس‌های ارزنده‌ای در مطالعه و نگه‌داشت میراث فرهنگی بشری به ارمغان آورد.

پروفسور دانجلیس حتی زمانی (در سال ۱۹۹۰) که کرسی استادی درس مرمت آثار تاریخی را در دانشکدۀ معماری رم را به‌دست آورد، ارتباط خود را با مدیریت میراث فرهنگی کشورش قطع نکرد و در شورای عالی آن فعالیت داشت و  زمانی حتی بین سال‌های ۱۹۷۰-۱۹۷۷ ریاست آن شورا را هم‌زمان با فعالیت‌های تحقیقاتی آموزشی به‌عهده داشت و در این دوران طولانی کار اجرایی موفق شد که ارتباط مستحکمی را بین محیط دانشگاهی و دستگاه اجرایی به‌وجود آورد و تجربیات به‌دست آمده را به‌ویژه در بازسازی میراث فرهنگی کشور به‌عنوان دست‌آورد انسان معاصر در تلاش برای حفظ هویت خود تقدیم جامعۀ فرهنگ‌دوست بین‌المللی کند. وی در همین راستا در سال ۱۹۵۷ «مدرسۀ تخصصی مطالعه و مرمت آثار تاریخی»^(۶) را در دانشکدۀ معماری رم تأسیس کرد و در بنیانگذاری «مرکز بین‌المللی حفاظت آثار تاریخی» وابسته به یونسکو در رم^(۷) نقش اساسی ایفا کرد و به‌همراه یاران جامعۀ فرهنگی بین‌المللی «شورای بین‌المللی بناها و محوطه‌های تاریخی»^(۸) را به‌سال ۱۹۶۴ بنیان نهاد و اولین رئیس آن بود^(۹). مشاور عالی مؤسسات ملی و بین‌المللی در مرمت بناهای تاریخی کشورهای ایران، لیبی، و یوگسلاوی بود و در سال ۱۹۷۳ از سوی یونسکو و در ارتباط با کنوانسیون ۱۹۵۴ کمیسریای عالی در کشورهای جنگ‌زدۀ غربی بود. در سال ۱۹۷۲ به‌ریاست دانشکدۀ معماری رم برگزیده شد و در همین زمان در سمت رئیس شورای عالی میراث فرهنگی در تدوین منشور مرمت ایتالیا حضوری فعال داشت. 

وی هرچند در سال ۱۹۸۲ پس از نیم قرن فعالیت خستگی‌ناپذیر از سمت‌های دانشگاهی و اجرایی به بازنشستگی رفت. ولی تا پایان عمر خود را وقف کارهای تحقیقاتی کرد. ذکر کارهای تحقیقاتی استاد به‌ویژه در زمینۀ تاریخ معماری از حوصلۀ این نوشته خارج و خواننده را به منابع منتشرشده در این ارتباط احاله می‌دهیم^(۱۰). ولی یادی از گزیدۀ مقالات او در بین سال‌های ۱۹۳۳-۱۹۷۸ که با تلاش شاگردانش تحت عنوان «حقیقت معماری» در دو مجلد به‌چاپ رسیده است را ضروری می‌دانیم^(۱۱). مقالات گردآوری شده در این دو مجلد جنگی است از تحقیقات کلیدی استاد در باب تاریخ معماری ایتالیا در دوره‌های کهن، صدر مسیحیت، بیزانس، قرون وسطی، رنسانس، و باروک.

یادش گرامی باد.

باقر آیت‌الله‌زاده شیرازی 

 اثر

پی‌نوشت‌ها 

1. Guglielmo De Angelis d’Ossat (1907 – 1992)‬‮‭

۲ . ادارۀ کل عتیقات و هنرهای زیبا (Antichita e Belle Arti)  که در این نوشتار برای سادگی سازمان میراث فرهنگی  آورده شده است.

3. Istituto dell’ Sloria dell’ Architettura – Faculta’ dell’ Architettura Roma.
4. مانند دید بسیار استثتایی او دربارۀ تأثیر معماری هخامنشی بر معماری نیم قرن پیش از میلاد یونان. مقاله‌ای کهترجمۀ آن را در همین شماره با ترجمۀ شیوای دکتر کریمی ملاحظه خواهید کرد. او بیانی صریح و بی‌تکلف و زنده داشت. گفتار او در «سمینار وجود و آیندۀ مراکز مسکونی تاریخی» که در سال 1350 در دانشکدۀ هنرهای زیبا دانشگاه تهران تحت عنوان «شهرهای به صلیب کشیده شده» ایراد کرد تصویری گویا و عریاناز رفتار ناهنجار دوران پهلوی با شهرهای تاریخی ایران بود. 
5. Direttore Generale dell’ Antichila’ e Belle Arti 
6. La Scuala di Perfezionamento per lo Studio e Restauro dei Monomenti 
7. ICCROM 
8. ICOMOS 
9. یادآور می‌گردد که سال‌های شصت سال‌های اوج شکل‌گیری تلاش‌های فرهنگی برای نجات‌بخشی میراث فرهنگی در جهان در سال ۱۹۶۴ است که «منشور مرمت ونیز» در کنگرۀ بین‌المللی معماران و مرمتگران با پیامی رسا از رنه مانو ــ مدير كل وقت يونسکو ــ فراهم می‌آید و سندی ماندگار از این دوران است.
10. Saggi in Onore di Gugliemo de Angelis d’Ossat Qauderni dell’ Istituto di Storia dell’ Architettura, Roma 1987.
11. G. De Anglis D’ossat, Realta’ dell’ Architettura apporti alla sua storia/19 33-78, a cura di Laura Marucci Daniele Imperi Curucci editore. Roma, 1982.

منابع نوشتار 

1. Bibliografia degli Scritti di Guglielmo De Anglis d’Ossat a cura di Laura Marcci Saggi in Onore di Guglielmo De Angelis d’Ossat Quaderni dell’ Istituto di Storia dell’ Architettura.
2. Membri dell’Istituto Scomparsi, Roma 1987. 

مقاله‌ای منتشر نشده که با اجازۀ نویسنده از آن بهره گرفته شد و به‌وسیلۀ خانم مهندس آذر سهیل به‌دست اینجانب رسیده است. 

۳. مقدمۀ کتاب Realta’ dell’ Architettura به پی‌نوشت شماره ۱۱ مراجعه شود. 

4. Il Veltro’ Soc. Dante Alleghier’ 7-2, Anno’ 1970, p.141.

۵. سمینار بناها و شهرهای تاریخی تحت عنوان: وجود و آیندۀ مراکز مسکونی تاریخی تهران- ۲۰ تا ۲۴ آذرماه ۱۳۵۰ دانشکدۀ هنرهای زیبا دانشگاه تهران.

6. Dal Restauro Dei Monumenti al Restauro del Territorio, Francesco Qurrieri – Sansoni Editore Nuova Firenze 1983. 

۷. خاطرات نگارنده از استاد از سال‌های۱۹۶۴-۱۹۶۶ که شاگردش بودم در مدرسۀ «تخصصی مطالعه و مرمت آثار تاریخی رم» و پس از آن به‌دلایل تخصصی و علمی با ایشان ارتباط استاد شاگردی داشتم به‌ویژه در سال‌های (۱۹۶۴-۱۹۷۹) که در انجام مطالعات و مرمت برخی از بناهای تاریخی کشور مؤسسۀ ایزمئو و سازمان ملی حفاظت آثار باستانی ایران همکاری داشتند و استاد در نقش مشاور عالی ایزمئو این اقدام را راهنمایی علمی و تخصصی می کرد. 

با تشکر فراوان از پروفسور پیه مونتزه (وابستۀ فرهنگی ایتالیا در ایران) و مهندس آذر سهیل که مرا در دسترسی به برخی از منابع فوق یاری دادند.