کمیته ملی ایکوموس ایران با نام رسمی «موسسۀ فرهنگی ایکوموس ایران» در ۱۸ مهر ۱۳۸۰ به طور رسمی تشکیل شد و فعالیت خود را در تاریخ ۲۹ فروردین سال ۱۳۸۱، همزمان با روز جهانی بناها و محوطه‌های تاریخی، آغاز کرد. کمیتۀ ملی ایکوموس ایران، مبتنی بر اساسنامۀ خود، موسسه‌ای است فرهنگی و غیردولتی با مقاصد غیرتجاری، غیرسیاسی، غیرصنفی، و غیرانتفاعی، که سرمایه و تابعیت ایرانی دارد. اهداف اصلی این موسسه که مشروح آن در اساسنامه آمده است عبارت است از:

ـ ترویج و گسترش فرهنگ تحقیق، مطالعه و معرفی بناها، مجموعه بناها، و محوطه‌های تاریخی

ـ تشویق به صیانت، حمایت، حفاظت، احیا، و مرمت بناها، محوطه‌های تاریخی و ترویج فرهنگ آن در سطح ملی

اصلی‌ترین برنامه‌ها و فعالیت‌های موسسه عبارت است از:

جلب توجه به اهمیت بناها، مجموعه بناها، و محوطه‌های تاریخی و اشاعۀ شناسایی، حمایت، حفاظت، مرمت، و معرفی بناها و مجموعه بناها و محوطه‌های تاریخی از طریق همکاری در سطح ملی و بین المللی.

ـ ایجاد و گسترش مراکز اسناد، فهرست‌های اسناد تصویری و ترسیمی، پایگاه داده‌ها و اطلاعات ، و ترویج فناوری‌های جدید در مستندسازی، حفاظت، نگهداری، مرمت، و احیای بناها، مجموعه‌ها، و محوطه‌های تاریخی.

ـ ترجمه و تألیف و نشر، برگزاری همایش‌ها و نشست‌های علمی، همکاری‌های تحقیقاتی، فنی، و آموزشی.

ـ عرضۀ خدمات کارشناسی و مشاوره‌ای.

ـ پاسداشت و  ترویج و احیای سنت‌ها و ارتقای فن‌آوری‌های مؤثر.

ـ تشویق شخصیت‌های علمی، تخصصی، هنری، فنی، و حرفه‌ای و تقدیر از آنها.

ـ همکاری با مؤسسات بین‌المللی و منطقه‌ای و سازمان‌های با اهداف مشابه.

موسسۀ فرهنگی ایکوموس ایران متشکل است از مجمع عمومی، شورای اجرایی (هیئت مدیره)، هیئت رئیسه، کمیته‌های تخصصی، و اعضا. مجمع عمومی شامل کلیۀ اعضای دارای حق رأی است. شورای اجرایی یا هیئت مدیره، رکن اجرایی مؤسسه، و مرکب از 12 نفر عضو اصلی و ۶ نفر عضو علی‌البدل است که با توجه به اعتبار و صلاحیت علمی و حرفه‌ای، توسط مجمع عمومی، از میان اعضای پیوسته برگزیده می‌شوند. اعضای هیئت مدیره برای یک دورۀ سه ساله انتخاب می‌شوند و از میان خود و بر اساس رأی اکثریت یک رئیس، یک معاون، یک دبیر ، و یک خزانه دار، 8 عضو اصلی، و ۶ عضو علی‌البدل برمی‌گزینند. رئیس، معاون، دبیر، و خزانه‌دار منتخب، هیئت رئیسۀ موسسه را تشکیل می‌دهند که امور جاری موسسه را انجام می‌دهند. تهیه و تنظیم خط مشی و برنامه‌های سالانه، تنظیم ترازنامۀ مالی و بودجۀ سالانه، تشکیل گروه‌های تخصصی، پذیرش و تصویب اعضای مؤسسه، انعقاد قراردادها و نظارت بر انجام فعالیت‌های علمی و پژوهشی از جمله وظایف هیئت مدیره است.

کمیته‌ها بازوان علمی و تخصصی موسسه هستند و در ارتباط با حوزه‌های گوناگون مربوط به بناها و محوطه‌های تاریخی، و بر اساس نیاز کشور تشکیل می‌گردند و محدودیتی در تعداد آنها وجود ندارد. اکنون موسسۀ فرهنگی ایکوموس ایران ۱۰ کمیتۀ علمی دارد: کمیتۀ علمی معماری بومی، کمیتۀ علمی استادکاران و فناوری‌های کهن، کمیتۀ علمی شهرها و روستاهای تاریخی، کمیتۀ علمی معماری دست‌کند، کمیتۀ علمی منظر فرهنگی، کمیتۀ علمی آمادگی در برابر خطر، کمیتۀ علمی سازۀ بناهای تاریخی، کمیتۀ برنامه‌ریزی، کمیتۀ اسناد و انتشارات، کمیتۀ آموزش. اطلاعات بیشتر دربارۀ اهداف و برنامه‌ها و مدیریت و ساختار هر کمیته در صفحۀ مربوط به آن در همین وبگاه منتشر شده است.

اعضا موسسه را پنج گروه تشکیل می‌دهند:

۱) اعضای پیوسته که حسب اساسنامه تعداد آنها حداکثر ۶۰ نفر و از نخبگان فعال در حوزۀ بناها و محوطه‌های تاریخی هستند.

۲) اعضا وابسته که سوابق و فعالیت ایشان با اهداف موسسه همراستا است و به تشخیص شورای اجرایی دارای شرایط علمی و حرفه‌ای لازم هستند.

۳) اعضای وابسته دانشجویی که رشتۀ تحصیلی ایشان با اهداف موسسه همخوانی دارد.

۴) اعضای پشتیبان که مایل به حمایت از فعالیت‌های موسسه هستند.

۵) اعضای افتخاری که از بزرگان و اندیشمندان طراز اول هستند و عضویت ایشان در موسسه موجب اعتلای فعالیت‌های آن می‌گردد.

شرایط و مزایای عضویت و تعداد اعضای موسسه در بخش عضویت وبگاه منتشر شده است.